Gabinet Gropius’a - wnętrze manifest

Lekcja historii wnętrz na przykładzie 100 letniego projektu

Dziś to pomieszczenie nie wywiera oszałamiającego wrażenia – jesteśmy do takiej stylistyki przyzwyczajeni od kilkudziesięciu lat, ale gdyby nie ten projekt historia i nasza teraźniejszość nie wyglądałyby tak samo. Ten niewielki gabinet jest uważany za pierwszą holistyczną kompozycję pomieszczeń epoki nowożytnej. Historię designu i wnętrz zaczęłabym właśnie od tego momentu w czasie – dokładnie 100 lat temu w 1922 roku w Niemczech.

pokój dyrektora Bauhausu

Oto wnętrze jednego z pomieszczeń w budynku zaprojektowanego przez Henry'ego van der Velde. Pierwsza siedziba kultowej szkoły projektowania Bauhaus, zlokalizowana została w Weimarze reprezentuje styl Art Nouveau (w Niemczech zwany Jugendstil).
Zdjęcia przedstawiają rekonstrukcję wnętrza w oryginalnym pomieszczeniu szkoły, wykonaną w 1999 roku.  
 
Projekt wnętrza opracowano specjalnie z okazji pierwszej wystawy Bauhausu, która odbyła się w 1923r. pod nazwą „Kunst und Technik – Eine Neue Einheit” (Sztuka i technika – nowa jedność). Wydarzenie miało prezentować prace studentów i mistrzów oraz filozofię nowego sposobu myślenia o projektowaniu.
 

Budynek Bauhausu w Weimarze

Plakat promocyjny wystawy Bauhausu - przedstawia typowe dla tamtych czasów wnętrze mieszczańskie.

kontekst historyczny

Warto przypomnieć w jakich dziejowych okolicznościach pojawiła się ta radykalna idea zerwania z przeszłością. Bauhaus powstał tuż po wyniszczającej I wojnie światowej, a obowiązujący styl wnętrz wyznaczały ciężkie dębowe „staroniemieckie” meble i bibeloty będące archetypem swojskości w Niemczech, podobnie zresztą w innych częściach Europy. Zamożne warstwy społeczeństwa mieszkały w przepychu – biedni w niedoborach i warunkach braku elementarnej higieny.  

Naczelna idea szkoły zawierała się w pojęciu Gesamtkunstwerk czyli jedność architektury, wszelkich sztuk użytkowych i rzemiosł. Wnętrza i wyposażenie miały być od tej pory tanie, proste i szybkie w produkcji, dostępne dla wszystkich i pozbawione jakichkolwiek ornamentów i konotacji historycznych. Twórcy wierzyli żarliwie, że będzie to dobry początek społecznych zmian i nowego, lepszego bardziej sprawiedliwego świata.
 
„Ostatecznym, choć odległym celem Bauhausu jest kolektywne dzieło sztuki”
 
Gropius jako dyrektor zaproponował by stworzyć w szkole modelowe biuro, które zostałoby w całości zaprojektowane i zbudowane przez różne warsztaty Bauhausu. Pokój dyrektorski, lub pokój Groupiusa jak był też zwany stał się więc polem doświadczalnym i takim wzorcowym pomieszczeniem.
 
Przeanalizujmy poszczególne elementy tego projektu.

PRZESTRZEŃ I KOMPOZYCJA

Przestrzeń tego eksperymentu opisuje sześcienna kostka o wymiarach 5x5 m, wyodrębniona z większego prostokątnego pomieszczenia pierwotnie oddzielonego przepierzeniem. Ten nieproporcjonalnie wysoki pokój doświetla jedno duże okno o technicznym, industrialnym wyglądzie. Wejście - czyli standardowe drzwi - podkreślają wielkość przestrzeni.
 
Główny zabieg kompozycyjny polegał na wyznaczeniu poszczególnych stref funkcjonalnych, nadaniu proporcji odpowiednich do skali ludzkiej. Człowiek stający wewnątrz takiej pustej kubatury mógłby czuć się nieswojo. Stworzono więc „pokój w pokoju” - wewnątrz dużego sześcianu pomieszczenia wyodrębniono kolejny sześcian o boku 3,15x3,15 - przylegający do jednego z naroży. Na ścianach wyznacza go pole okładziny ściennej z tkaniny, obramowane ciemną linią drewnianej listwy oraz kotara zamykająca otwór umożliwiający oglądanie tego pomieszczenia z przedsionka.
Pozostałe krawędzie tej wyimaginowanej kostki rysuje w przestrzeni linia rozpiętej między ścianami a sufitem oryginalnej lampy zbudowanej z liniowych świetlówek i metalowej linki. Dołem - poziome pole tego „wewnętrznego pokoju” podkreśla powierzchnia dywanu o takich samych wymiarach. Jeśli przestudiuje się izometryczny układ pokoju, można zobaczyć meble, wyposażenie i podział ścian oraz podłogi jako część trójwymiarowego układu współrzędnych.

Aksonometryczną ilustrację przestrzeni narysował student Herbert Bayer. Proporcje podziałów nie są tu także przypadkowe - bazują bowiem na tzw. złotym odcinku.
Ten konstrukcyjny i matematyczny zabieg kompozycyjny sprawia, że pomieszczenie nabiera przytulności, łączy poszczególne warstwy wnętrza. Wizualną równowagę osiągnięto przez asymetrię – widoczną w rozplanowaniu mebli, kompozycji plastycznej ścian, budowie biurka czy lampy. 

widok z przedsionka

FUNKCJA

Funkcjonalnie pomieszczenie składa się z trzech stref. Są to: strefa wejściowa z regałami meandrowymi, strefa spotkań z miejscami do siedzenia w obrębie mniejszego sześcianu zwana „strefą ciszy” oraz stanowisko dyrektora z biurkiem i półką.  

WYPOSAŻENIE

Zacznijmy od drzwi – istniejące skrzydło klasycznych czerwono malowanych drzwi zostały ukryte za drewnianym panelem, na którym zawieszono tkaninę artystyczną. Ta obudowa dopasowana jest wymiarami do wysokości mniejszej kostki.

Zestaw tapicerowanych mebli wypoczynkowych sofa i dwa fotele oraz mały stolik – wszystkie o kubistycznych formach – zaprojektował sam Gropius. Projekt fotela o nazwie F51 powstał w 1922 roku. Prostokreślne krawędzie tworzą kostkę o wymiarach 70/70/70 cm.  Co ciekawe oparty jest na nowatorskim jak na owe czasy pomyśle konstrukcyjnym – drewniany stelaż w kształcie litery „C” wydaje się unosić mebel nad podłogą. Ten mebel jest wyrazem przemyśleń architekta, który za cel nowoczesnej architektury i wzornictwa uważał cytuje: „przeciwstawienie się grawitacji i przezwyciężenie bezwładności ziemi pod względem wrażenia i wyglądu”. Jak podaje wielu historyków designu jest to pierwsza taka koncepcja krzesła wspornikowego z wystającymi podłokietnikami. Można uznać ją za inspirację dla późniejszych krzeseł bez tylnych nóg autorstwa Marta Stama i zapowiedź siedzisk Marcela Breuera na metalowych ramach. 

Fotele F51 współczesne modele produkowane przez markę TECTA

Biurko również ma lekką ramową konstrukcję drewnianą, na blacie znajduje się nadstawka ze szklanymi półkami na listy. Do kompletu jest krzesło z lekkich profili drewnianych i miękkim siedziskiem przypisywane Herbertowi Bayerowi. Krzesło takie pojawiło się na jego aksonometrycznym rysunku, ale ostatecznie nie wykonano go na czas wystawy i przy biurku stało inne.  

Oryginalne biurko Gropius zabrał do swojego domu w USA.

meandryczna półka stojąca na projekty

Lampa wisząca – jest gwiazdą tej przestrzeni. wystarczy rzut oka by w obiekcie świetlnym dostrzec wyraźną inspirację lampą Gerrita Rietvelda - L40 z 1922 roku. Pozbawiana wszelkich ozdób – zredukowana do minimum koniecznego by zainstalować świetlówki.
Na biurku stoi WG24 - lampa stołowa zaprojektowana przez Wilhelma Wagenfelda w 1923 r. Wagenfeld miał 24 lata, kiedy został przyjęty jako czeladnik do warsztatu Bauhaus w Weimarze. Tutaj zaprojektował pierwszy model tej lampy jako rozwiązanie zadania zleconego mu przez mistrza Moholy-Nagy.

Lampa w gabinecie Gropiusa

lampa Gerrita Rietvelda - L40 z 1922 roku

WG24 - lampa stołowa

Dywan, draperie oraz okładzina ścienna zostały wykonane przez szkolną tkalnię. Dywan to dzieło studentki Benity Otte, kilim umieszczony na panelu zakrywającym drzwi – to praca Else Mögelin. Na ścianach i suficie znajdują się geometryczne murale dzielące ogromne połacie tynkowanych powierzchni.

Projekt koncepcyjny dywanu Benity Otte

praca Else Mögelin

JAK STYL REPREZENTUJE TO WNĘTRZE?

Widać tu wyraźne wpływy awangardowych kierunków ruchu De Stijl (lampa, fotel biurkowy) i konstruktywizmu (neoplastyczne murale, integralna kompozycja przestrzeni). Projekt powstał pod koniec pierwszego etapu młodego Bauhausu, który charakteryzował ekspresjonizm, ale to dzieło ma już nową świeżą estetykę. W tym czasie zauważalne było już przejście do projektowania zdeterminowanego funkcjonalnie.

Projektanci zintegrowali tu przestrzeń materialną, artystyczną i matematyczną, chcieli wypróbować w praktyce idee i teoretyczne założenia nowoczesnego myślenia o projektowaniu. Sala jest przykładem twórczości Bauhausu końca epoki weimarskiej, która nadal charakteryzowała się ideałem rękodzieła (wszystkie elementy wykonano ręcznie i rzemieślniczo choć powstały z myślą o produkcji fabrycznej). Projekt więc jest forpocztą industrializacji i masowej produkcji. Zabytkowy gabinet Gropiusa w Weimarze uważany jest za pierwszą holistyczną koncepcję przestrzenną klasycznego modernizmu.

KLIMAT

To wnętrze jest awangardowe, wyprzedza swoje czasy jak widać nie zestarzało się i wciąż wydaje się świeże i nowoczesne, ale z całą pewnością nie można o nim powiedzieć, że jest zimne i zdystansowane. Nie widać tu także zbytniego luksusu. Sprawia wrażenie dość przytulnego jak na wnętrze publiczne. Zawdzięcza to przede wszystkim dbałości o zachowanie tzw. ludzkiej skali – meble są niewielkie i poziomo zakomponowane, a więc nie przytłaczają.  Drugim czynnikiem wpływającym na odbiór tej przestrzeni jest kolorystyka – wbrew powszechnemu przekonaniu, że modernizm to palety achromatyczne – mamy tu wspaniały przykład kolorowego wnętrza opartego na klasycznej triadzie (czyli użyto 3 kolorów podstawowych: żółtego, niebieskiego oraz czerwieni (w nico zgaszonym wydaniu). uzupełnieniem są szarości i biel.  Głównym i dominującym wizualnie kolorem jest cytrynowo żółty – ten odcień sprawia, że wnętrze nabiera światła i ciepła – należy zwrócić uwagę, że pomieszczenie znajduje się od strony północnej – a więc jest ono ciemne i ponure cały dzień.
Wielokolorowy wzorzysty dywan i tkanina na ścianie – dopełniają dzieła.
 
Materiały wykończeniowe użyte w tej realizacji są skromne (co realizuje ideę egalitarności), i one także ocieplają atmosferę: na podłodze znajdują się bordowo-brązowe deski, meble wykonano z dwukolorowego ciepłego drewna. Można się domyślać, że w tak wysokim pomieszczeniu mogło być trudno uzyskać dobrą akustykę – ale i o tym pomyślano - tapicerka ma gruby splot a dywan grubą fakturę, okładzina ścienna też jest rodzajem panelu akustycznego. Niewiele tu też zimnego szkła czy metalu (lekko połyskuje chrom i aluminium w lampach).

CZY TO WNĘTRZE IDEALNE?

Z całą pewnością nie, bo to modernistyczny eksperyment – wnętrze manifest.
Pokój ten był polem doświadczanym dla studentów, mistrzów i odbiorców. Sami użytkownicy wymieniali sporo wad.
Brakujące uchwyty do otwierania szuflad są równie niepraktyczne co wysokość biurka uniemożliwiająca wygodne siedzenie – szuflady i rama znacznie obniżają przestrzeń pod blatem.

Lampa – niezwykle efektowna, ale stanowczo za mało wydajna, 6 małych świetlówek zawieszonych wysoko, nie mogło oświetlić tak dużej przestrzeni – a więc w ponure zimowe dni – nie mogło tam być zbyt jasno.

W pobliżu okna znajduje się mały grzejnik – wydaje się, że stanowczo za mały ja na tak dużą kubaturę pomieszczenia i nieszczelne techniczne okno (w tym czasie stalowa stolarka nie mogła zagwarantować zbyt dobrego wskaźnika ciepła).

Meble wypoczynkowe są stosunkowo komfortowe, ale raczej na szybkie spotkanie – o ile w gabinecie dyrektora ma to sens to we wnętrzach mieszkalnych z pewnością niskie oparcia sofy czy kanciaste podłokietniki raczej się nie sprawdzą. Wnętrze to służyło tylko przez niecałe 2 lata – potem część wyposażenia przeniesiono do nowej siedzimy szkoły w Dessau. 

Dlaczego warto znać ten projekt?

Od momentu założenia w 1919 r. Bauhaus był wielokrotnie poddawany masowej publicznej krytyce, ale to szkoła – legenda i wykształciła bezpośrednio i pośrednio wiele pokoleń genialnych twórców. Dlatego Bauhausu nie należy postrzegać jako powierzchownego stylu, ale jako metodę myślenia o projektowaniu. To tutaj tkwi źródło dzisiejszego wzornictwa mebli: całościowe spojrzenie, od oszczędnego wykorzystania materiałów, poprzez wszystkie aspekty projektowania, technologii i obsługi, aż po kwestie trwałości i zrównoważonego rozwoju.  
Zawierają się w tym projekcie: wiedza na temat idei modernizmu, ważne pojęcia z historii wnętrz, nazwiska słynnych twórców, których powinno się znać, ikoniczne meble produkowane do dziś. To, dlatego edukację o nowoczesnym wzornictwie i architekturze należy zacząć właśnie od tego wnętrza.